À Brakelkring, avond 1a
Wilhelmus à Brakel
Wilhelmus à Brakel is geboren op 2 (of 10) januari 1635 in Leeuwarden. Nederland was toentertijd in een oorlog met Spanje verwikkeld en na de vrede van Münster (1648) volgden er maar liefst drie oorlogen met Engeland. Naast de politieke onrust van die dagen was er op kerkelijk gebied minstens evenveel strijd, bijvoorbeeld tussen Voetius en Coccejus. In deze roerige tijd leefde Wilhelmus à Brakel.
Vanaf zijn prille jeugd gaf hij blijk van de vreze des Heeren.[1] Het moment van zijn bekering kon hij zich later niet herinneren. Zover À Brakels geheugen reikte, vreesde hij de Heere en had hij Hem lief.[2] Beide ouders van À Brakel baden veel voor hun kind en de Heere heeft hun gebeden willen verhoren. Net als vader, Theodorus à Brakel (1608-1669), mocht ook Wilhelmus het ambt van predikant vervullen.
Na de klassieke vooropleiding aan de Latijnse school van Leeuwarden begon À Brakel in 1654 met de studie theologie aan de universiteit van Franeker (ook wel Academie van Friesland genoemd). In 1660 zette hij de studie voort in Utrecht waar hij onder andere les kreeg van de beroemde professor G. Voetius. Dit heeft een blijvende indruk op hem gemaakt. Mede daarom bleef À Brakel in de kerkelijke strijd van zijn dagen vol overtuiging aan de Voetiaanse zijde staan.
Nadat hij zijn studie theologie in Franeker en Utrecht had voltooid, werd hij predikant in de volgende plaatsen: Exmorra (1662), Stavoren (1665), Harlingen (1670), Leeuwarden (1673) en Rotterdam (1683).[3] De gemeente van Rotterdam was erg groot. À Brakel had hier maar liefst acht collega-predikanten, waaronder de beroemde Jacobus Fruytier en Abraham Hellenbroek. Deze gemeente zou À Brakel achtentwintig jaar dienen. De banden tussen hem en de gemeente van Rotterdam waren sterk. Zijn gemeenteleden noemden hem liefkozend ‘vader Brakel’.
In 1664 trouwde À Brakel met Sara Nevius, een piëtistische vrouw die hem tot grote steun was in de pastorie. Uit hun huwelijk werden vier dochters en een zoon geboren. Alleen dochter Sulamith overleefde beide ouders. De andere vier kinderen stierven op zeer jonge leeftijd.
Hoewel À Brakel een pastoraal bewogen man was, betekende dit niet dat hij over zich heen liet lopen. Zeker niet als het voor hem om fundamentele kwesties ging. Zowel in Leeuwarden als in Rotterdam kwam hij met de overheid in botsing. Toen hij in Leeuwarden stond had À Brakel als voorzitter van de synode verklaard dat de overheid niet het recht had om een predikant af te zetten. Dat dit voor À Brakel niet slechts bij woorden bleef, blijkt wel uit het feit dat hij de door de Staten afgezette Jacobus Koelman in de gemeente van Leeuwarden had laten voorgaan. Als straf werd hij voor vier weken geschorst. Tijdens zijn ambtsperiode in Rotterdam betwistte hij het recht van de plaatselijke regering om de goedkeuring van een beroep te weigeren. Hiermee riskeerde À Brakel een schorsing en traktementsverlies. Gelukkig liep deze kwestie voor À Brakel met een sisser af.
Tijdens À Brakels laatste jaren nam zijn gezondheid zienderogen af. Een slopende niersteenaandoening verlamde hem soms van de pijn. Op zondag 30 augustus 1711 preekt À Brakel voor de laatste keer. Daarna komt de zesenzeventigjarige predikant op bed te liggen. Toen men hem in zijn laatste uur vroeg hoe het met hem was, antwoordde hij: ‘Heel wel. Ik rust in mijn Jezus. Ik ben met Hem verenigd. Ik wacht slechts tot Hij komt. Maar ik onderwerp mij met alle stilheid’.[4] Op 30 oktober 1711 gleed À Brakel vanuit zijn slaap de eeuwigheid in. Daar mag hij Zijn lieve Borg en Zaligmaker verheerlijken.
Hoewel dit een korte biografie is, kunnen we samenvattend over zijn leven drie opvallende zaken noemen: zijn Friese onverzettelijkheid als het gaat om de autoriteit van de kerk, zijn trouw aan de kerk ondanks haar fouten en gebreken en zijn pastorale, bevindelijke instelling in combinatie met grondige kennis van de dogmatiek.[5] Dit laatste blijkt zeer duidelijk uit de inhoud van zijn boek De Redelijke Godsdienst.
De Redelijke Godsdienst
Het belangrijkste en meest beroemd geworden werk van À Brakel is de Redelijke Godsdienst (1700). De officiële titel van dit driedelige boek luidt als volgt: ‘Redelijke Godsdienst in welke de Goddelijke waarheden van het genadeverbond worden verklaard, tegen partijen beschermd en tot beoefening aangedrongen, alsmede de bedeling van het verbond in het Oude en Nieuwe Testament, en de ontmoetingen van de Kerk in het Nieuwe Testament, vertoond in een verklaring van de Openbaring van Johannes’.
De Redelijke Godsdienst is een eenvoudig geschreven verhandeling over de hoofdzaken van het christelijk geloof en het christelijk leven. In het boek worden leerstellige verhandelingen onderbroken door passages van stichtelijk-toepasselijke aard.[6] Deze opzet komt overeen met de theologische traditie waarin À Brakel stond. Als theoloog van de Nadere Reformatie drong hij aan op (hoofd- en harten)kennis van het christelijk geloof en op de beoefening van de praktijk der godzaligheid.[7] Dat er vraag was naar betrouwbare, bevindelijke theologie blijkt wel uit het feit dat de Redelijke Godsdienst reeds in de achttiende eeuw twintigmaal herdrukt werd(!)[8]
De Redelijke Godsdienst is een lijvig boek van ruim 2200 bladzijden. De inhoud is de moeite waard om te lezen en te overdenken. Mede daarom zag À Brakel graag dat zijn boek in leeskring bestudeerd werd. Hij zegt hierover het volgende: ‘Vorm kleine groepjes van bekenden onder elkaar, lees daar telkens een hoofdstuk of een gedeelte en laat het gelezene u stof geven tot stichtelijke gesprekken’.[9]
Literatuurlijst
À Brakel, W. Redelijke Godsdienst: In Welke De Goddelijke Waarheden Van Het Genadeverbond Worden Verklaard, Tegen Partijen Beschermd En Tot Beoefening Aangedrongen, Alsmede De Bedeling Des Verbonds in Het Oude En Nieuwe Testament En De Ontmoeting Der Kerk in Het Nieuwe Testament, Vertoond in Een Verklaring Van De Openbaring Van Johannes. III vols. Vol. I. Utrecht: De Banier, 2006.
Barten, E. Helder En Klaar. Vol. 1. Houten: Den Hertog, 2018.
Berkhof, H. Geschiedenis Der Kerk. Nijkerk: G.F. Callenbach, 1941.
Brienen, T., Exalto, K., Graafland, C., Loonstra, B., Van 't Spijker, W. Theologische Aspecten Van De Nadere Reformatie. Zoetermeer: Boekencentrum, 1993.
De Reuver, A. Verborgen Omgang: Sporen Van Spiritualiteit in Middeleeuwen En Nadere Reformatie. Zoetermeer: Boekencentrum, 2002.
Grosheide, F.W., Van Itterzon, G.P. (red.). Christelijke Encyclopedie. 6 vols. Vol. 2. Kampen: Kok, 1960.
[1] A. De Reuver, Verborgen omgang: sporen van spiritualiteit in Middeleeuwen en Nadere Reformatie (Zoetermeer: Boekencentrum, 2002).
[2] E. Barten, Helder en klaar, vol. 1 (Houten: Den Hertog, 2018), 17.
[3] Toen À Brakel nog in Stavoren stond, koesterde hij sympathie voor de Labadisten en speelde zelfs met het idee om zich bij hen aan te sluiten. Toch heeft hij dit niet gedaan, omdat hij van de Heere geen vrijmoedigheid kreeg om zich bij hen aan te sluiten. Na verdere bestudering van deze beweging krijg hij hoe langer hoe meer aversie kreeg tegen hen, vanwege hun separatistische neigingen. Hij schreef zelfs enige pamfletten tegen de Labadisten: Trouwhertige Waerschouwinge (1683) en Leere en Leydinge der Labadisten (1685).
[4] De Reuver, Verborgen omgang: sporen van spiritualiteit in Middeleeuwen en Nadere Reformatie: 226.
[5] Ibid., 225.
[6] Ibid., 226.
[7] F.W. Grosheide, Van Itterzon, G.P. (red.), Christelijke Encyclopedie, 6 vols., vol. 2 (Kampen: Kok, 1960), 14. En: H. Berkhof, Geschiedenis der Kerk (Nijkerk: G.F. Callenbach, 1941), 234.
[8] Dit werk heeft hem mede gemaakt tot een van de duidelijkste en invloedrijkste vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Bron: T. Brienen, Exalto, K., Graafland, C., Loonstra, B., Van 't Spijker, W., Theologische aspecten van de Nadere Reformatie (Zoetermeer: Boekencentrum, 1993), 41. Vanaf de derde druk (1707) is het boek uitgebreid met drie hoofdstukken. Mochten de bezitters van de eerste of tweede druk hier niet gecharmeerd van zijn, dan kunnen ze hun versie aan een minder bedeelde geven en zelf de derde druk kopen, zo luidde het commentaar van À Brakel. Zie het voorwoord van: W. À Brakel, Redelijke Godsdienst: in welke de Goddelijke waarheden van het genadeverbond worden verklaard, tegen partijen beschermd en tot beoefening aangedrongen, alsmede de bedeling des verbonds in het Oude en Nieuwe Testament en de ontmoeting der kerk in het Nieuwe Testament, vertoond in een verklaring van de Openbaring van Johannes, III vols., vol. I (Utrecht: De Banier, 2006).
[9] Aangehaald in: Barten, Helder en klaar, 1: 13-14.
[5] Ibid., 225.
[6] Ibid., 226.
[7] F.W. Grosheide, Van Itterzon, G.P. (red.), Christelijke Encyclopedie, 6 vols., vol. 2 (Kampen: Kok, 1960), 14. En: H. Berkhof, Geschiedenis der Kerk (Nijkerk: G.F. Callenbach, 1941), 234.
[8] Dit werk heeft hem mede gemaakt tot een van de duidelijkste en invloedrijkste vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Bron: T. Brienen, Exalto, K., Graafland, C., Loonstra, B., Van 't Spijker, W., Theologische aspecten van de Nadere Reformatie (Zoetermeer: Boekencentrum, 1993), 41. Vanaf de derde druk (1707) is het boek uitgebreid met drie hoofdstukken. Mochten de bezitters van de eerste of tweede druk hier niet gecharmeerd van zijn, dan kunnen ze hun versie aan een minder bedeelde geven en zelf de derde druk kopen, zo luidde het commentaar van À Brakel. Zie het voorwoord van: W. À Brakel, Redelijke Godsdienst: in welke de Goddelijke waarheden van het genadeverbond worden verklaard, tegen partijen beschermd en tot beoefening aangedrongen, alsmede de bedeling des verbonds in het Oude en Nieuwe Testament en de ontmoeting der kerk in het Nieuwe Testament, vertoond in een verklaring van de Openbaring van Johannes, III vols., vol. I (Utrecht: De Banier, 2006).
[9] Aangehaald in: Barten, Helder en klaar, 1: 13-14.
