Beknopte inleiding op het lezen van profetische literatuur
Toen het volk Israël niet langer de woorden van God direct wilde horen, vroegen ze aan Mozes of hij de woorden van God aan hen wilde doorgeven. ‘Spreek gij met ons, en wij zullen horen; en dat God met ons niet spreke, opdat wij niet sterven!’ (Ex. 20:19) Men vroeg dus of Mozes als profeet wilde optreden. De Heere God belooft later aan Mozes dat Hij uit hem de Messias zal voortbrengen, Die de allerhoogste Profeet zal zijn. ‘Een Profeet zal Ik hun verwekken uit het midden hunner broederen, als u; en Ik zal Mijn woorden in Zijn mond geven, en Hij zal tot hen spreken alles, wat Ik Hem gebieden zal. En het zal geschieden, de man, die niet zal horen naar Mijn woorden, die Hij in Mijn Naam zal spreken, van dien zal Ik het zoeken.’ (Deut. 18:18-19, Joh. 5:45-47)
Anders gezegd, hoewel de woorden van God via een profeet werden doorgegeven en dus niet rechtstreeks via een stem uit de hemel, betekende dit niet dat er hierdoor minder kracht of autoriteit in de boodschap zou liggen. Zowel de goddelijke stem, als de geschreven en gesproken profetische woorden moesten gehoorzaamd worden.[2] Dit gold voor de Israëlieten toen en voor ons anno nu nog steeds.
De Bijbel kent meerdere profetische boeken. In de christelijke canon zijn deze opgedeeld in de zogenaamde ‘grote’ en ‘kleine’ profeten. Dat een Bijbelboek groot of klein wordt genoemd heeft te maken met de dikte van het desbetreffende boek.[3] Het Bijbelboek Jesaja is een voorbeeld van een grote profeet en het Bijbelboek Micha behoort weer tot de kleine profeten. Profetische literatuur is niet eenvoudig te begrijpen en vereist uitgebreide studie om de juiste exegese te geven en hermeneutische lijnen naar vandaag de dag te trekken. Omdat het niet mogelijk is om hier een uitgebreide inleiding te geven op het lezen van profetische literatuur, wil ik kort een aantal zaken noemen die kunnen helpen bij het lezen van de Bijbelse profetieën.[4]
Zo maken profeten, geïnspireerd door de Heilige Geest, veel gebruik van beeldtaal. In alle profetische boeken komen we prachtige poëzie tegen. Poëzie, of dichtkunst, is beknopt en tegelijkertijd rijk in beeldtaal en symboliek. Als lezer raak je al snel onder de indruk van de krachtige en majestueuze taal. Ook wordt er veel gebruik gemaakt van parallellisme. Het parallellisme is een stijlfiguur waarbij twee (of meer) zinswendingen naar inhoud of naar vorm min of meer gelijk zijn. Vaak wordt deze stijlfiguur toegepast om de betreffende zinnen of zinsdelen meer nadruk te geven.[5] Het kan ook zijn dat er niet alleen sprake is van een herhaling of het leggen van meer nadruk, maar dat er ook een voortschrijding van gedachten en inzichten plaatsvindt.[6] Een voorbeeld hiervan is het parallellisme in Jesaja 52:13-15a.
13A Ziet, Mijn Knecht zal verstandelijk handelen;
13B Hij zal verhoogd en verheven, ja, zeer hoog worden.
14A Gelijk als velen zich over u ontzet hebben
14Ba alzo verdorven was Zijn gelaat, meer dan van iemand,
14Bb en Zijn gedaante, meer dan van andere mensenkinderen
15A Alzo zal Hij vele heidenen besprengen,
15B ja, de koningen zullen hun mond over Hem toehouden.
In 13A lezen we dat de Knecht verstandig zal handelen. De parallel hiervan in 13B voegt hieraan toe dat deze Knecht verhoogd en verheven zal worden. In vers 14 slaat deze verhoging als het ware terug naar de meest vreselijke vernedering. De Knecht was niet om aan te zien, misvormd, meer dan wie ook. De reden voor deze vernedering volgt direct in 15A: Hij zal vele heidenen besprengen. Dit is een verwijzing naar de reiniging door het besprengen met bloed. De heidenen, ofwel de volken en de koningen, zullen hier stil onder worden.
De rest van deze profetie gaat verder waar de tekst mee begon. De Knecht zal worden opgewekt van de doden en verheerlijkt worden, omdat Hij de verwerping door Zijn eigen volk aanvaart, om op die wijze verzoening voor hen aan te brengen.[7] In Jesaja 53:1-12 lezen wij dat Hij Zijn geestelijk nageslacht zal zien, nadat Hij Zijn leven als een schuldoffer voor hen opgeofferd heeft.[8] Wat een heerlijke en ontroerende profetie van het sterven, opstaan en verheerlijkt worden van Christus!
De taal die hier gebruikt wordt is typerend voor profetische literatuur: ‘Ziet, Mijn Knecht’ (krachtig taalgebruik), ‘verdorven was Zijn gelaat, meer dan van iemand’ (hyperbool), ‘vele heidenen besprengen’ (metafoor), ‘zullen hun mond over Hem toehouden’ (symbolische handeling).[9]
Een ander typerend facet van profetische literatuur is het zogenaamde synchronische perspectief. Dit betekent dat profeten hun profetieën opschrijven op dezelfde ‘historische horizon’, maar dat er tussen de beschreven gebeurtenissen tientallen jaren, ja zelfs eeuwen kunnen zitten. In de literatuur wordt dit ook wel het ‘profetische perspectief’ genoemd. Zo wordt de geboorte van de Messias in dezelfde profetie beschreven als de dreiging van de Assyrische invasie in de dagen van koning Achaz en van Sanherib in de dagen van koning Hizkia (7:1-14).[10] Eenzelfde profetie kan dus meerdere tijden beslaan en meerdere vervullingsmomenten kennen.[11]
Verder kenmerken de profetische boeken zich door een balans in orthodoxie en orthopraxie. Het eerste betekent het juiste geloof. Het tweede de juiste handeling. Door de profeten riep God de inwoners van Israël en Juda op om het juiste te geloven en hiernaar te handelen. Dit is in het Nieuwe Testament niet anders (Jak. 1:27). De profeten vormden toen en nu een constante herinnering aan het feit dat de HEERE Zich aan Zijn verbond houdt en dit ook van Zijn volk eist. In het houden van Zijn verbond en woorden ligt eeuwige zegen. Wie daarentegen van Gods wegen afwijkt heeft smart op smart te vrezen (Mal. 4:6).[12]
Algemene profetie en apocalyptiek: Tot zover hebben we gesproken over profetische literatuur. De profeten brachten het Woord van God direct, alsof God Zelf hoorbaar sprak. Daarom wordt de zogenaamde ‘boodschapper formule’ zo vaak gebruikt: ‘Zo spreekt de HEERE’ (bijv. in Jes. 49:18). Deze profetieën hebben meestal betrekking op de komende oordelen of verlossingen van God door het handelen van menselijke legermachten, zoals de Assyriërs, Babyloniërs of Perzen. Dit wordt in de theologie ook wel algemene profetie genoemd.
Daarnaast is er nog een tweede type profetische literatuur te noemen, namelijk die van apocalyptiek. Hoewel de algemene profetie en apocalyptiek vaak door elkaar lopen, hebben ze elk hun specifieke kenmerken. Zo beschrijft apocalyptiek profetieën waarin God Zijn plannen als het ware verbergt in uitgebreide en moeilijk te begrijpen symboliek of getallen. De vorm waarin deze apocalyptiek tot de mensen kwam, bijvoorbeeld door dromen, visioenen en symbolen, maken deze vorm van openbaring minder direct dan de algemene profetie.
Apocalyptiek legt daarnaast meer nadruk op Gods onmiddellijke ingrijpen in de geschiedenis. Anders gezegd, apocalyptiek toont vooral Gods almacht en soevereiniteit. Het is daarom goed om in het oog te blijven houden dat, hoewel dit genre erg moeilijk te begrijpen is, de grondtoon er een van troost is. Wat er ook gebeurt, God regeert! Het Bijbelboek Daniel en Openbaring zijn met recht apocalyptische boeken te noemen, maar dit komt bijvoorbeeld ook voor in Jesaja 24-27.[13] Dit laatste genoemde Bijbelboek kent dus delen met algemene profetie én met apocalyptiek.
Bibliografie
Baan, G. Leer De Bijbel Kennen. Houten: Den Hertog, 2010.
Bos, R. Wij Hebben Gehoord Dat God Met U Is: Preken Vanuit Het Oude Testament. Zoetermeer: Boekencentrum, 2004.
Durham, J. Christ Crucified: The Marrow of the Gospel in 72 Sermons on Isaiah 53. Dallas: Naphtali Press, 2007.
Fee, G.D., Stuart, D.K. How to Read the Bible for All Its Worth. Michigan: Zondervan, 2003.
Flavel, J. The Fountain of Life. New York: American Tract Society, 1820.
Frame, J.M. The Doctrine of the Word of God. Phillipsburg: P&R Publishing, 2010.
Greidanus, S. Preaching Christ from the Old Testament: A Contemporary Hermeneutical Method. Michigan: Eerdmans, 1999.
Harman, A.M. Isaiah: A Covenant to Be Kept for the Sake of the Church. Focus on the Bible. Fearn: Christian Focus, 2011.
The Holy Bible Containing the Old and New Testaments: New King James Version. Tennessee: Thomas Nelson Publishers, 1990.
Klein, W.W., Blomberg, C.L., Hubbard Jr., R.L. Introduction to Biblical Interpretation. Nashville: Thomas Nelson, 2004.
Paardenkooper, J.F. Inleiding Tot De Taalkunst. Amsterdam: Agon Elsevier, 1975.
Rushing, R. Voices from the Past: Puritan Devotional Readings. Vol. 2, Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 2016.
Vriezen, Th.C., Van der Woude, A.S. De Literatuur Van Oud-Israël. Wassenaar: Servire, 1989.
Waltke, B.K., Yu, C. An Old Testament Theology: An Exegetical, Canonical, and Thematic Approach. Michigan: Zondervan, 2007.
[1] The Holy Bible containing the Old and New Testaments: New King James Version, (Tennessee: Thomas Nelson Publishers, 1990), 470.
[2] J.M. Frame, The doctrine of the Word of God (Phillipsburg: P&R Publishing, 2010), 87-90.
[3] G. Baan, Leer de Bijbel kennen (Houten: Den Hertog, 2010), 10.
[4] Zie voor een uitgebreide en grondige bespreking van profetische literatuur: W.W. Klein, Blomberg, C.L., Hubbard Jr., R.L., Introduction to Biblical Interpretation (Nashville: Thomas Nelson, 2004), 359-87. G.D. Fee, Stuart, D.K., How to Read the Bible for All Its Worth (Michigan: Zondervan, 2003), 181-204.
[5] J.F. Paardenkooper, Inleiding tot de taalkunst (Amsterdam: Agon Elsevier, 1975).
[6] Th.C. Vriezen, Van der Woude, A.S., De literatuur van Oud-Israël (Wassenaar: Servire, 1989), 57.
[7] ‘The business of man’s salvation was transacted upon covenant terms, between the Father and the Son, from all eternity (Isa. 53:10-12). […] Happy would it be, if Christians, in perplexity and distress, would turn their eyes from the defects in their obedience to the fulness of Christ, and see themselves complete in Him! Consider the unquestionable success of Christ’s intercession in heaven for believers! That His blood shall obtain what it pleads for in heaven is undoubted. The things He now asks of His Father are the very same things He promised Him, and covenanted to give Him, before the world was!’ Bron: J. Flavel, The Fountain of Life (New York: American Tract Society, 1820), 32-40. Aangehaald in: R. Rushing, Voices from the past: Puritan Devotional Readings, vol. 2 (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 2016), 317.
[8] ‘If we could speak seriously to you in this matter, it might be a text to speak on every day. Always, seeing he has purchased redemption to sinners at a dear rate, and all that he requires of you, is to close with him, and to seek after the application of his purchase; we again earnestly pray you, be you reconciled to God, and take heed that you receive not this grace in vain. […] What fruit of the gospel can be brought forth, when this fruit is not brought forth, if Jesus Christ in his office gets no employment, and if his offering be not fled to for making of your peace.’ Bron: J. Durham, Christ Crucified: The Marrow of the Gospel in 72 Sermons on Isaiah 53 (Dallas: Naphtali Press, 2007), 430.
[9] B.K. Waltke, Yu, C., An Old Testament Theology: An Exegetical, Canonical, and Thematic approach (Michigan: Zondervan, 2007), 816-17.
[10] Waltke, An Old Testament Theology: An Exegetical, Canonical, and Thematic approach, 820-21.
[11] Zie ook: R. Bos, Wij hebben gehoord dat God met u is: Preken vanuit het Oude Testament (Zoetermeer: Boekencentrum, 2004), 63-65. S. Greidanus, Preaching Christ from the Old Testament: A Contemporary Hermeneutical Method (Michigan: Eerdmans, 1999), 140-41.
[12] Fee, How to Read the Bible for All Its Worth, 204.
[13] Klein, Introduction to Biblical Interpretation, 385. Zie ook: A.M. Harman, Isaiah: A Covenant to be Kept for the Sake of the Church, Focus on the Bible, (Fearn: Christian Focus, 2011), 189-91.
