Beknopte theologie van de Psalmen
Niet zonder reden noemde dr. H.F. Kohlbrügge de psalmen ‘de ademtocht van de kerk’.[4] In de bundel ‘Lobet den Herrn’ geeft dr. Kohlbrügge een indrukwekkende beschrijving van wat een psalm is: ‘Een Psalm is een spies en wapen, waarmee men doorbreekt achter de Doorbreker heen. Een Psalm is een ‘zich vlijen’ aan het hart van God met de belijdenis in liefelijke klanken: ‘U bent het alleen!’. Het is een lied, waarin het hart juichend uitroept: ‘Vreest niet! Uw God, o Sion, is Koning. Weent niet, Jezus is Jezus, de overwinning is voor u zeker in het bloed van het Lam!’[5]
Men kan een psalm ook omschrijven als een gedicht wat op rijm is gezet met de bedoeling om het te zingen.[6] Het Hebreeuwse woord voor psalmen is tehilim, wat afgeleid is van het woord halel, wat juichen of jubelen betekent. Het woord psalm, zoals dat in de christelijke traditie wordt gebruikt, is afgeleid van het Griekse psalterion, de naam voor een grote harp met twintig snaren.[7] Uit de naamgeving blijkt dus al het belangrijkste doel van de psalmen: het loven en eren van God.[8]
Veel van de psalmen prijzen de Heere voor Zijn grootheid en Zijn daden in de (heils)geschiedenis. Andere psalmen roepen op om Gods verbond en wetten te gehoorzamen of bezingen het komende koninkrijk van de Messias. Psalmen komen voor in de vorm van een gebed of klacht, maar de meest voorkomende vorm is die van lofprijzing.[9]
Maar niet alleen de vorm verschilt per psalm, ook de situatie waarvoor de psalm is gedicht verschilt. Situaties van intense vreugde en vrede wisselen af met de roep om wraak en oordeel ten tijde van oorlog.[10] Dit maakt dat het boek van de psalmen zoveel variatie kent. Ook het perspectief van waaruit de psalm geschreven is varieert. Zo zijn er psalmen die als persoonlijk lied geschreven zijn, zoals David die moest vluchten voor koning Saul. Weer anderen zijn geschreven voor de eredienst waar het volk samenkwam om tot Gods eer te zingen. Deze wisselingen maken het boek van de psalmen zeer geschikt voor iedere mogelijke situatie waar een gelovige individueel of de kerk als collectief mee te maken kan krijgen. Bij de psalmen die voor of vanuit een individu gedicht zijn, wordt meestal over ‘ik’ gesproken en bij psalmen die bedoeld zijn voor de gemeenschap over ‘wij’. Overigens is het niet altijd duidelijk of een psalm geschreven is om gezongen te worden door een individu of door de gemeenschap, aangezien individuen soms persoonlijk God de lof en dank willen brengen in het midden van de gemeente. Dat een psalm voor of vanuit een individu geschreven is, betekende dus niet dat deze psalm alleen gezongen werd als men alleen was.[11]
In het Oude Testament komen er ook buiten het boek van de psalmen liederen voor. Bijvoorbeeld het lied van de zee (Ex. 15:1-18), het lied van de ark (Num. 10:35-36) en het lied van Mozes (Deut. 32).
De uittocht uit Egypte markeert het begin van Israëls ‘psalmgezang’. De exodus wordt bezongen in een lofprijzing op Gods grote daden in het ‘lied van de zee’. Hoewel dit lied niet is opgenomen in het boek van de psalmen, toont het wel een belangrijke grondtoon van Israëls eredienst aan, namelijk het verheerlijken van God vanwege Zijn Zelf-openbaring en handelen in de geschiedenis van het volk en van de wereld.
Het psalmenboek heeft in de loop van de geschiedenis een grote invloed uitgeoefend op de joodse gemeenschap en later ook op de christelijke gemeenten. De diensten in de synagoge zijn voor een belangrijk gedeelte ontstaan uit de psalmen. Ook vormden zij het begeleidend gebedenboek van de tempeldienst. Bij verschillende gelegenheden werden de psalmen voorgelezen of gezongen door de koren van de Levieten.[12] Er zijn uitleggers van mening dat sommige psalmen in beurtzang gezongen werden. Een voorbeeld hiervan is Ps. 118, waar een danklied wordt gezongen voor een grote nationale overwinning. Mogelijk werd deze beurtzang gezongen door meerdere partijen bij een processie die eindigde bij de tempelpoort (zie Ps. 118:19-21).
Oproep tot lofprijzing (priesters) 1 Looft den HEERE, want Hij is goed; want Zijn goedertierenheid is in der eeuwigheid.
2 Dat Israël nu zegge:
Antwoord (van de gemeente) dat Zijn goedertierenheid in der eeuwigheid is.
Oproep (priesters) 3 Het huis van Aaron zegge nu:
Antwoord (van de gemeente) dat Zijn goedertierenheid in der eeuwigheid is.[13]
Dat deze geïnspireerde liederen van een diep geestelijk en muzikaal hoog niveau waren, blijkt niet alleen uit de grote plaats die zij in de joodse liturgie innamen, maar ook uit de waardering die zij kreeg van niet-joden. Zo was koning Sanherib erg ingenomen met de mannelijke en vrouwelijke musici die hij, als ‘betaling’, kreeg van koning Hizkia.[14]
Het vermoeden bestaat dat de psalmen in eerste instantie mondeling zijn doorgegeven van generatie op generatie. Door het gebruik in de eredienst en liturgie zijn deze liederen bewaard gebleven. Pas later werden ze op schrift gesteld. Deze gedachte lijkt bevestigd te worden door Davids lofpsalm tot God nadat Hij hem van zijn vijanden bevrijd had. Dit lied is in eerste instantie opgenomen in een historisch verslag in 2 Sam. 22 en later als deel van het boek van de psalmen, namelijk als Ps. 18.[15]
De opdracht om de gebeden en lofzangen te bundelen voor gebruik in de tempel en daarbuiten kwam vermoedelijk van joodse leiders uit Jeruzalem.[16] De oplettende lezer van het boek van de psalmen merkt al snel dat de gebeden niet vertellen hoe iemand kan bidden, maar dat ze laten zien hoe iemand kan bidden.[17] Dit deed de Heere Jezus tijdens Zijn rondwandeling op aarde ook. Toen de discipelen Hem vroegen hoe ze moesten bidden, gaf de Heere Jezus hen een daadwerkelijk gebed wat ze konden bidden (Mat. 6:9-13). De psalmen spreken dus over God door de lezers te tonen hoe ze tot God moeten spreken. De kerkvader Athanasius van Alexandrië (295-373) zei hierover eens het volgende: ‘Grote gedeelten van de Schrift spreken tot ons. De psalmen spreken voor ons’.[18]
Datering: Van veel delen van de Bijbel is het nodig, zo niet noodzakelijk, om de historische achtergrond te kennen willen we ze kunnen begrijpen om er vervolgens lessen uit te kunnen trekken. Bij de psalmen ligt dit anders. Hier is het niet altijd nodig om de historische context te weten, om de psalm te kunnen zingen of bidden tot eer van God.[19] Dit laat zien dat de psalmen gezongen willen worden door de gelovigen van alle tijden en plaatsen.
In welke tijd we een bepaalde psalm moeten plaatsen is ook niet altijd bekend. Soms staan er historische aanwijzingen in een psalm waardoor het mogelijk is om het lied te dateren (bijv. Ps. 60:9, 137:1). Ook kan het soort psalm richting geven in de zoektocht naar de datering ervan. Zo zullen de koningspsalmen, dat zijn de psalmen waarin God als Koning de eer wordt toegebracht, zeer waarschijnlijk pas in de tijd van de eerste koningen zijn ontstaan, aangezien voor die tijd de titel van koning in Israël niet gebruikt werd.[20]
Van de 150 psalmen is de psalm van Mozes (1500 v. Chr.), Ps. 90, vermoedelijk de oudste en Ps. 137 vermoedelijk de jongste.[21] Deze laatste is waarschijnlijk niet geschreven voor de zesde eeuw v. Chr. De tijdspanne van de verschillende psalmdichters bedraagt dus ongeveer 1000 jaar. Hoewel veel van de psalmen geschreven en verzameld zijn tijdens de regering van David (deze werd in 1018 v. Chr. tot koning gezalfd), of kort daarna, was de uiteindelijke compilatie waarschijnlijk pas gereed in de tweede helft van de vijfde eeuw v. Chr. tijdens de tijd van Ezra en Nehemia (450-425 v. Chr.).[22]
Uit het feit dat Ps. 90 vermoedelijk de oudste psalm is en Ps. 137 de jongste blijkt dat de psalmen dus niet in chronologische volgorde staan. Wel valt er hier en daar een thematische ordening op, bijvoorbeeld in de psalmen 93-100 die God verheerlijken in Zijn regering, in de psalmen 113-118 die samen het Hallel (lett. loven) genoemd worden, in de psalmen 120-134, de beroemde liederen Hammaäloth (lett. de liederen van de opgang) en in de psalmen 73-83 die Asafs worsteling met de voorspoed van de goddeloze beschrijven.[23]
Auteurs: Van veel psalmen is niet bekend door wie ze gedicht zijn. Koning David is de belangrijkste auteur van het boek van de psalmen. In totaal dragen 73 psalmen zijn naam, al wil dit niet zeggen dat ze ook allemaal door hem geschreven zijn. Het opschrift ‘van David’ kan ook betekenen ‘over David’.[24]
Andere dichters die genoemd worden, zijn Asaf, Heman (Ps. 88), Ethan (Ps. 89), Mozes (Ps. 90) en koning Salomo.[25] Aan Asaf, een priester die de liturgie leidde, worden twaalf psalmen toegeschreven. Tien aan de zonen van Korach, een gilde van zangers en componisten. Er zijn ongeveer vijftig psalmen waarvan de auteur onbekend is, alhoewel sommigen van deze liederen in de traditie aan Ezra worden toegeschreven.[26]
Opbouw en structuur: Omdat de psalmen zijn geschreven door verschillende auteurs in verschillende tijden is het niet eenvoudig om precies te achterhalen hoe de compilatie tot stand is gekomen. Naast de studie naar de compilatie van de psalmen is er in de loop der eeuwen veel onderzoek gedaan naar de structuur van de psalmen.
Maar hoe de totstandkoming van het boek van de psalmen ook gegaan is, twee zaken zijn zeker: de Heilige Geest waakte over de inhoud en het uiteindelijke psalmboek bevat 150 liederen.[27] Hierbij dient opgemerkt te worden dat Ps. 9 en 10 en 42 en 43 vanwege liturgische redenen uit elkaar zijn gehaald.[28] De psalmen zijn op hun beurt weer verdeeld over vijf boeken, namelijk:
Boek I: Ps. 1-41
Boek II: Ps. 42-72
Boek III: Ps. 73-89
Boek IV: Ps. 90-106
Boek V: Ps. 107-150
Veel uitleggers zijn van mening dat Ps. 1-2 de introductie vormen op het boek van de psalmen en dat in Ps. 146-150 de lofprijzing aan God tot een hoogtepunt wordt gebracht en op die manier voor een afsluiting zorgen.[29] Een joodse uitleg van Ps. 1 zegt hierover het volgende: ‘Zoals Mozes vijf wetsboeken aan Israël gaf, zo gaf David vijf boeken met psalmen aan Israël’.[30] De psalmen worden daarom ook wel gezien als het antwoord van Israël op de wet.[31] Ps. 1 laat duidelijk zien dat het niet om het even is hoe een mens met Gods Woord omgaat.[32] Wie acht slaat op de wet van de HEERE en zijn leven hiernaar richt zal welgelukzalig zijn. Zij die echter zonder God door het leven gaan, zijn als het kaf dat de wind heendrijft. Anders gezegd, in het voorwoord op het boek der psalmen worden duidelijk de twee wegen benoemd.[33]
In Ps. 2 wordt geopenbaard tot Wiens lof de psalmen gezongen dienen te worden, namelijk tot eer van de meerdere Davidszoon, Koning Jezus.[34] Het psalmboek eindigt met een lofprijzing voor die grote Koning, Die met Zijn volk een verbond sloot en Die Zich in Christus openbaarde als de ondoorgrondelijke, lankmoedige, genadige en goede God. F. van Deursen schrijft hierover het volgende: ‘De lof, die wij God nu reeds offeren, is het preludium op de Koningsjubel van de gemeente, die straks uit de doden opgewekt en op de nieuwe aarde herenigd, God en zijn Christus zal prijzen. Dan is het geen wens meer, maar heerlijke werkelijkheid: ‘Alles wat adem heeft, looft God, de Vader van onze Heere Jezus Christus!’’[35]
Zoals hierboven vermeld bestaat uit boek van de psalmen uit vijf boeken. Het einde van deze boeken wordt gemarkeerd door een doxologie, een lofprijzing.[36]
Boek I: Ps. 1-41. Geloofd zij de HEERE, de God Israëls, van eeuwigheid en tot in eeuwigheid! Amen, ja, amen. (Ps. 41:14)
Boek II: Ps. 42-72. Geloofd zij de HEERE God, de God Israëls, Die alleen wonderen doet. En geloofd zij de Naam Zijner heerlijkheid tot in eeuwigheid; en de ganse aarde worde met Zijn heerlijkheid vervuld. Amen, ja, amen. (Ps. 72:18-19)
Boek III: Ps. 73-89. Geloofd zij de HEERE in eeuwigheid! Amen, ja, amen. (Ps. 89:53)[37]
Boek IV: Ps. 90-106. Geloofd zij de HEERE, de God Israëls, van eeuwigheid en tot in eeuwigheid; en al het volk zegge: Amen, Hallelujah! (Ps. 106:48)
Boek V: Ps. 107-150. Alles, wat adem heeft, love den HEERE! Hallelujah! (Ps. 150:6)
Hebreeuws parallelisme: De poëzie van de psalmen is van een grote schoonheid. Als we de poëzie van de psalmen nader bestuderen, valt op dat er veel parallellisme voorkomt. Vier van de meest belangrijke vormen van Hebreeuws parallelisme zijn:
1. Synoniem parallelisme: hierbij herhaalt de tweede zin de boodschap van de eerste. Bijv. in Ps. 3:2: O HEERE! hoe zijn mijn tegenpartijders vermenigvuldigd; velen staan tegen mij op. Ps. 24:1: Een psalm van David. De aarde is des HEEREN, mitsgaders haar volheid, de wereld, en die daarin wonen.
2. Antithetisch parallelisme: hierbij wordt de gedachte van de eerste zin gecontrasteerd door de tweede zin. Bijv. in Ps. 1:6: Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen; maar de weg der goddelozen zal vergaan. Ps. 90:6: In den morgenstond bloeit het, en het verandert; des avonds wordt het afgesneden, en het verdort.
3. Synthetisch parallelisme: hierbij wordt in de tweede zin de gedachte van de eerste verder uitgebouwd. Bijv. in Ps. 1:1: Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters. Ps. 19:7: Haar uitgang is van het einde des hemels, en haar omloop tot aan de einden deszelven; en niets is verborgen voor haar hitte.
4. Symbolisch parallelisme: hierbij illustreert de tweede zin de gedachte van de eerste zin met een uitgebreide vergelijking. Bijv. in Ps. 42:2: Gelijk een hert schreeuwt naar de waterstromen, alzo schreeuwt mijn ziel tot U, o God!
Negen psalmen kennen een alfabetische opbouw (Ps. 9, 10, 25, 34, 37, 111, 112, 119, 145). In deze psalmen begint elke zin of groep van zinnen met dezelfde letter van het Hebreeuwse alfabet.[38] Zo’n psalm wordt ook wel een acrostichon genoemd. Deze opbouw is vermoedelijk bedoeld om de psalm beter te kunnen onthouden. Behalve in de psalmen komt deze alfabetische opbouw ook voor in Spreuken 31 en Klaagliederen 1-4.[39]
Belangrijke termen in de psalmen: In de psalmen komen een flink aantal technische termen voor, die voor de eerste lezers én hoorders, bekend waren. In sommige gevallen is voor ons onduidelijk wat deze termen, die vooral in de opschriften voorkomen, betekenen. Hieronder staan een aantal voorbeelden van deze termen:
Sela: Dit woord komt eenenzeventig keer voor in de psalmen en drie keer in de psalm van Habakuk (Hab. 3:3,9,13). De meeste psalmen waarin het woord sela voorkomt, zijn psalmen ‘voor de opperzangmeester’.[40] Het lijkt erop dat dit woord is afgeleid van het Hebreeuwse werkwoord voor ‘optillen’. Het kan zijn dat dit woord duidde op een korte pauze waarin de musici hun instrument ‘optilden’, ofwel ter hand namen. Het kan ook duiden op een verhogen van het volume (vergelijkbaar met de term ‘crescendo’).[41] Hoewel deze verklaringen plausibel zijn, blijft de etymologie van de term en het gebruik ervan in de psalmen tot op vandaag de dag onduidelijk.[42] Het herinnert de lezer anno nu er wel aan dat veel psalmen oorspronkelijk gezongen werden met muzikale ondersteuning en dat het zingen van de psalmen een blijvende plaats moet krijgen in de erediensten.[43]
Higgajon: Deze term treffen wij aan in psalm 9:17: De HEERE is bekend geworden; Hij heeft recht gedaan; de goddeloze is verstrikt in het werk zijner handen! Higgajon, Sela. Omdat dit woord in combinatie met sela wordt gebruikt, wordt vermoed dat de ‘zachtere instrumenten’ gebruikt moesten worden voor dit tussenspel.[44] Higgajon betekent meditatie, gedachte of overpeinzing.[45] Dit zou er dus op kunnen duiden dat er een moment van geestelijke inkeer in het uitvoeren van de psalm is opgenomen.[46] Dit woord komt verder voor in psalm 19:15 en in 92:4 als deel van Hebreeuwse tekst. Laat de redenen mijns monds, en de overdenking mijns harten welbehagelijk zijn voor Uw aangezicht, o HEERE, mijn Rotssteen en mijn Verlosser! (Ps. 19:15) Op het tiensnarig instrument en op de luit, met een voorbedacht lied op de harp. (Ps. 92:4)
Psalm en lied: Wie het boek van de psalmen doorleest, valt op dat wisselend de termen psalm en lied worden gebruikt. Er zijn ook psalmen waarin beide woorden terugkomen, zoals 83:1: ‘Een lied, een psalm van Asaf’. Psalm (Hebr. mizmôr) wordt vaak gebruikt en het woord lied (Hebr. shı̂yr) af en toe. Het verschil is niet altijd duidelijk, maar het lijkt erop dat als het woord psalm gebruikt wordt er een specifieke reden was om deze psalm te schrijven. De liederen waren meer voor algemene zaken (bijv. Ps. 33:3).
Voor de opperzangmeester: Deze omschrijving komt vijfenvijftig keer voor in de psalmen. Dit betekent dat de psalm werd overhandigd aan de dirigent die deze vervolgens toevoegde aan de collectie die hij aan het samenvoegen en/of bewerken was. Het is mogelijk dat deze opperzangmeester aanpassingen doorvoerde om de psalm geschikt te maken voor de gemeentezang.[47]
Soorten psalmen: Het boek van de psalmen kent meerdere soorten psalmen. Zo zijn er klaagpsalmen, boetpsalmen, koningspsalmen, lofpsalmen en wijsheidspsalmen. Veel psalmen hebben kenmerken van meerdere groepen en zijn dus niet zomaar in te delen. Hieronder staan de meest voorkomende soorten:
1. Lofpsalmen: Deze psalmen prijzen en loven God. Voorbeelden hiervan zijn psalm 92, 103 en 113. In veel gevallen opent dit soort psalmen met de oproep om God te loven. Deze oproep kan gericht zijn op het eigen hart of bij monde van een priester of leviet tot het gemeente. Een psalm van David. Loof den HEERE, mijn ziel, en al wat binnen in mij is, Zijn heiligen Naam. (Ps. 103:1) Hallelujah! Looft, gij knechten des HEEREN! looft den Naam des HEEREN. (Ps. 113:1)
Vervolgens vermelden deze psalmen waarom de HEERE de lof en eer zo waard is en eindigen met een herhaling van de oproep tot lofprijzing. Deze oproep kan gericht zijn op Israël, de volken van de aarde en zelfs de inwoners van de hemel.
Geeft den HEERE, gij geslachten der volken! geeft den HEERE eer en sterkte. Geeft den HEERE de eer Zijns Naams; brengt offer, en komt in Zijn voorhoven. Aanbidt den HEERE in de heerlijkheid des heiligdoms; schrikt voor Zijn aangezicht, gij ganse aarde. Zegt onder de heidenen: De HEERE regeert; ook zal de wereld bevestigd worden, zij zal niet bewogen worden; Hij zal de volken richten in alle rechtmatigheid. Dat de hemelen zich verblijden, en de aarde zich verheuge, dat de zee bruise met haar volheid. Dat het veld huppele van vreugde met al wat er in is, dat dan al de bomen des wouds juichen. Voor het aangezicht des HEEREN; want Hij komt, want Hij komt, om de aarde te richten; Hij zal de wereld richten met gerechtigheid, en de volken met Zijn waarheid. (Ps. 96:7-13)
Looft den HEERE, Zijn engelen! gij krachtige helden, die Zijn woord doet, gehoorzamende de stem Zijns woords. Looft den HEERE, al Zijn heirscharen! gij Zijn dienaars, die Zijn welbehagen doet! Looft den HEERE, al Zijn werken! aan alle plaatsen Zijner heerschappij. Loof den HEERE, mijn ziel! (Ps. 103:20-22)
2. Gebeden: Veel psalmen zijn gebeden tot God om hulp in nood. David heeft veel van dit soort psalmen gedicht toen hij te maken kreeg met lijden door toedoen van koning Saul of andere vijanden (bijv. Ps. 4). In de meeste van deze psalmen klaagt de dichter over de mate van lijden die hij moet ondergaan (Ps. 13). Toch eindigen deze psalmen veelal met de verzekering dat God het gebed hoort of zal verhoren.
Gij, mannen, hoe lang zal mijn eer tot schande zijn? Hoe lang zult gij de ijdelheid beminnen, de leugen zoeken? Sela. Weet toch, dat de HEERE Zich een gunstgenoot heeft afgezonderd; de HEERE zal horen, als ik tot Hem roep. (Ps. 4:3-4)
Ik ben moede van mijn zuchten; ik doe mijn bed den gansen nacht zwemmen; ik doornat mijn bedstede met mijn tranen. Mijn oog is doorknaagd van verdriet, is veroud, vanwege al mijn tegenpartijders. Wijkt van mij, al gij werkers der ongerechtigheid; want de HEERE heeft de stem mijns geweens gehoord. (Ps. 6:7-9)
3. Dankpsalmen: Dit soort psalmen kennen in veel gevallen ook een deel waarin gebeden en geklaagd wordt, maar willen God vooral erkennen voor de verhoorde gebeden (Ps. 18, 32, 34). In de meeste gevallen zijn deze psalmen niet alleen voor het individu, maar vooral de gehele gemeente bedoeld.[48] Op deze manier kunnen de gelovigen de HEERE dankzeggen voor aardse zegeningen (Ps. 65), overwinningen (Ps. 75), verlossingen (Ps. 107) en Zijn hand in de geschiedenis (Ps. 136).
Ps. 18 is een duidelijk voorbeeld van een dankzeggingspsalm. In deze psalm somt koning David Gods verlossingen op van Saul, vijandige buurlanden en van Absalom.
Voor den opperzangmeester, een psalm van David, den knecht des HEEREN, die de woorden dezes lieds tot den HEERE gesproken heeft, ten dage, als hem de HEERE gered had uit de hand van al zijn vijanden, en uit de hand van Saul. Hij zeide dan: Ik zal U hartelijk liefhebben, HEERE, mijn Sterkte! De HEERE is mijn Steenrots, en mijn Burg, en mijn Uithelper; mijn God, mijn Rots, op Welken ik betrouw; mijn Schild, en de Hoorn mijns heils, mijn Hoog Vertrek. Ik riep den HEERE aan, die te prijzen is, en werd verlost van mijn vijanden. Banden des doods hadden mij omvangen, en beken Belials verschrikten mij. Banden der hel omringden mij, strikken des doods bejegenden mij. Als mij bange was, riep ik den HEERE aan, en riep tot mijn God; Hij hoorde mijn stem uit Zijn paleis, en mijn geroep voor Zijn aangezicht kwam in Zijn oren. (Ps. 18:1-7)
4. Wijsheidspsalmen: Het grootste gedeelte van de zogenaamde ‘wijsheidsliteratuur’ treffen wij aan in de boeken Job, Spreuken en Prediker. Sommige psalmen zijn echter in dezelfde stijl geschreven als deze boeken en bespreken dezelfde zaken, zoals hoe men het beste kan leven, verschillende soorten mensen kan begrijpen en welke problemen er kunnen ontstaan als de rechtvaardige met de goddeloze in aanraking komt.
Acht psalmen vallen onder deze categorie, te weten de psalmen 36, 37, 49, 73, 112, 127, 128 en 133. Hierbij dient opgemerkt te worden dat Spreuken 8 in zichzelf ook een soort psalm is, waarin de deugden van de wijsheid en het verstandige leven worden bezongen.[49]
De wijsheidspsalmen waren vermoedelijk meer voor persoonlijk gebruik bestemd dan voor de gemeentezang. Opvallend is dat onder het type wijsheidspsalmen in veel gevallen ook de psalmen die roemen in de wet van God (lett. de Torah van God) worden gerekend. De wet van God duidt in het Oude Testament namelijk niet alleen op de regulaties voor het persoonlijk, maatschappelijke en godsdienstige leven, maar op het geheel van goddelijk onderwijs. Daarom kan de psalmist God zo hartelijk loven omdat hij in de wet kan leren Wie God is en hoe de gelovige het leven van alledag dient te leven. De bekendste voorbeelden van psalmen die over de wet van God gaan zijn psalm 1, 19 en 119.[50]
5. Koningspsalmen: In het boek van de psalmen treffen we veel psalmen aan die geadresseerd zijn aan of geschreven zijn over de koning. Sommige van de koningspsalmen gaan over David of zijn opvolger(s), zoals bijvoorbeeld psalm 20, 21, 89 en 132. Het is hierbij belangrijk om te beseffen dat in het joodse denken de aardse koning van Israël een vertegenwoordiger was van God en dat door de aardse koning te eren God geëerd werd. Daar komt nog bij dat deze koningspsalmen in de meeste gevallen ook verder wijzen naar de komende Koning uit de geslacht van David, de Heere Jezus Christus.
Er zijn ook psalmen waarin God als Koning wordt aangesproken zonder verdere verwijzing naar een aardse koning. Israël was in de begintijd een theocratie. Toen er toch een aardse koning kwam, dienden de koningspsalmen de Israëlieten eraan te herinneren dat de HEERE nog steeds dé hoogste Koning was. De belangrijkste psalmen die over het koningschap van de HEERE spreken, zijn 47, 93, 96-99.
De HEERE regeert, dat de volken beven; Hij zit tussen de cherubim; de aarde bewege zich. De HEERE is groot in Sion, en Hij is hoog boven alle volken. Dat zij Uw groten en vreselijken Naam loven, die heilig is; En de sterkte des Konings, die het recht lief heeft. Gij hebt billijkheden bevestigd, Gij hebt recht en gerechtigheid gedaan in Jakob. Verheft den HEERE, onzen God, en buigt u neder voor de voetbank Zijner voeten; Hij is heilig! Mozes en Aaron waren onder Zijn priesters, en Samuel onder de aanroepers Zijns Naams; zij riepen tot den HEERE, en Hij verhoorde hen. Hij sprak tot hen in een wolkkolom; zij hebben Zijn getuigenissen onderhouden, en de inzettingen, die Hij hun gegeven had. O HEERE, onze God! Gij hebt hen verhoord, Gij zijt hun geweest een vergevend God, hoewel wraak doende over hun daden. Verheft den HEERE, onzen God, en buigt u voor den berg Zijner heiligheid; want de HEERE, onze God, is heilig. (Ps. 99:1-9)
Maar niet alleen Israël moest weten dat de HEERE regeert, ook de rest van de aarde dient God als Koning te erkennen, te loven en lief te hebben.
Een psalm, voor den opperzangmeester, onder de kinderen van Korach. Al gij volken, klapt in de hand; juicht Gode met een stem van vreugdegezang. Want de HEERE, de Allerhoogste, is vreselijk, een groot Koning over de ganse aarde. Hij brengt de volken onder ons, en de natiën onder onze voeten. Hij verkiest voor ons onze erfenis, de heerlijkheid van Jakob, dien Hij heeft liefgehad. Sela. God vaart op met gejuich, de HEERE met geklank der bazuin. Psalmzingt Gode, psalmzingt! Psalmzingt onzen Koning, psalmzingt! Want God is een Koning der ganse aarde; psalmzingt met een onderwijzing! God regeert over de heidenen; God zit op den troon Zijner heiligheid. De edelen der volken zijn verzameld tot het volk van den God van Abraham; want de schilden der aarde zijn Godes. Hij is zeer verheven! (Ps. 47:1-10)
6. Messiaanse psalmen: In veel psalmen wordt een profetische blik gegeven op het leven en de bediening van de komende Messias, Die eeuwen later in Bethlehem geboren zou worden. Er zijn verschillende soorten Messiaanse psalmen. Zo zijn er typologische Messiaanse psalmen die over de komende Messias spreken. Iets of iemand uit de psalm is dan onder andere, een heenwijzing naar het leven en de bediening van de komende Messias. Bijv. Ps. 34:20-21: Resch. Vele zijn de tegenspoeden des rechtvaardigen; maar uit alle die redt hem de HEERE. Schin. Hij bewaart al zijn beenderen; niet een van die wordt gebroken. Of Ps. 69:4 en 9: Ik ben vermoeid van mijn roepen, mijn keel is ontstoken, mijn ogen zijn bezweken, daar ik ben hopende op mijn God. Ik ben mijn broederen vreemd geworden, en onbekend aan mijner moeders kinderen.
Er zijn ook profetische Messiaanse psalmen waarbij de psalmist zaken dicht die alleen op de Heere Jezus slaan (bijv. Ps. 22). Een duidelijk voorbeeld hiervan is Ps. 110:
Een psalm van David. De HEERE heeft tot mijn Heere gesproken: Zit aan Mijn rechterhand, totdat Ik Uw vijanden gezet zal hebben tot een voetbank Uwer voeten. De HEERE zal den scepter Uwer sterkte zenden uit Sion, zeggende: Heers in het midden Uwer vijanden. Uw volk zal zeer gewillig zijn op den dag Uwer heirkracht, in heilig sieraad; uit de baarmoeder des dageraads zal U de dauw Uwer jeugd zijn. De HEERE heeft gezworen, en het zal Hem niet berouwen: Gij zijt Priester in eeuwigheid, naar de ordening van Melchizedek. De HEERE is aan Uw rechterhand; Hij zal koningen verslaan ten dage Zijns toorns. Hij zal recht doen onder de heidenen; Hij zal het vol dode lichamen maken; Hij zal verslaan dengene, die het hoofd is over een groot land. Hij zal op den weg uit de beek drinken; daarom zal Hij het hoofd omhoog heffen. (Ps. 110:1-7)
Tot slot zijn er ook indirecte Messiaanse psalmen. Dit zijn psalmen die in eerste instantie zingen over een koning of over het huis van David, maar waarvan de volledige vervulling pas in Christus heeft plaatsgevonden (Ps. 2, 45, 72).[51]
7. Verbondspsalmen: Het volk dat als eerste de psalmen zong stond in een bijzondere gemeenschap met God. De HEERE had een verbond met hen gesloten, waarin Hij hen ‘Zij volk’ verklaarde. Dit verbond was met Abraham en zijn nageslacht gesloten en bekrachtigd op de berg Sinaï.
Als nu Abram negen en negentig jaren oud was, zo verscheen de HEERE aan Abram, en zeide tot hem: Ik ben God, de Almachtige! Wandel voor Mijn aangezicht, en zijt oprecht! En Ik zal Mijn verbond stellen tussen Mij en tussen u, en Ik zal u gans zeer vermenigvuldigen. En Ik zal u gans zeer vruchtbaar maken, en Ik zal u tot volken stellen, en koningen zullen uit u voortkomen. En Ik zal Mijn verbond oprichten tussen Mij en tussen u, en tussen uw zaad na u in hun geslachten, tot een eeuwig verbond, om u te zijn tot een God, en uw zaad na u. (Gen. 17:1-2, 6-7)
Nu dan, indien gij naarstiglijk Mijner stem zult gehoorzamen, en Mijn verbond houden, zo zult gij Mijn eigendom zijn uit alle volken, want de ganse aarde is Mijn; En gij zult Mij een priesterlijk koninkrijk, en een heilig volk zijn. Dit zijn de woorden, die gij tot de kinderen Israëls spreken zult. (Ex. 19:5-6)
Dit verbond kende zowel verbondszegen als het volk zou gehoorzamen en verbondswraak als het volk het verbond zou breken (Gen. 12:2-3, Lev. 26:14-39). Het is dit verbond wat bij veel psalmen op de achtergrond meeklinkt. Het vormt als het ware het fundament van Israëls lofprijzing. Ps. 105 zingt over het verbond met Abraham, Ps. 106 over het verbond met Mozes en Ps. 78 laat zien hoe de HEERE met Israël heeft gehandeld bij het wel of niet gehoorzamen van het verbond. Over het verbond met David wordt gesproken in de psalmen 78, 89 en 132.
Hoewel het woord verbond maar eenentwintig keer voorkomt in het boek van de psalmen vormt het toch het fundament van het boek. De hartelijke liefde van God voor Zijn volk ligt vast in Zijn beloften (en verbond) die ja en amen zijn in Christus. Het feit dat zelfs de niet-joden, de heidenen, de HEERE mogen grootmaken om Wie Hij is, is onderdeel van het verbond met Abraham. In hem zouden immers alle volken van de aarde gezegend worden. Om die reden haalt de apostel Paulus in Romeinen 15, waar hij spreekt over de universaliteit van het evangelie, de psalmen aan (Ps. 18:49 in Rom. 15:9 en Ps. 117 in Rom. 15:11).[52]
8. Wraakpsalmen: Wraakpsalmen behoren tot de psalmen waarmee christenen anno nu soms slecht raad weten. In deze psalmen, of delen van deze psalmen, roept de psalmist om wraak of een vervloeking van de vijanden (bijv. delen van Ps. 12, 35, 58, 59, 69, 70, 83, 109, 137 en 140).[53]
Verdriet en vreugde zijn emoties die in zichzelf niet zondig zijn. Maar bitterheid, woede en haat kunnen leiden tot zondige gedachten of handelingen. Iemand zei eens dat de wraakpsalmen een manier zijn om boze gedachten te kanaliseren en op die manier niet tot handelen over te gaan. De woede, angst en wanhoop wordt tot God gericht en niet tot de naaste. Hier roept Ps. 4:5 ook toe op: Zijt beroerd (lett. wees boos), en zondigt niet; spreekt in ulieder hart op uw leger, en zijt stil. Sela’.
Een ding is in ieder geval duidelijk: het boek van de psalmen roept niet op tot geweld, maar wel tot het eerlijk en open belijden van alle emoties aan God, of deze nu blij of droevig zijn (Éf. 4:26-27).
Een duidelijk voorbeeld van een wraakpsalm is Ps. 137. Deze psalm vormt een klacht vanwege het lijden van de Israëlieten tijdens de ballingschap. Jeruzalem is vernietigd en hun land is gestolen door de Babyloniërs, die op hun beurt geholpen en aangemoedigd zijn door de Edomieten. Bij het vernietigen van de stad Jeruzalem hebben de Babylonische soldaten vele kinderen gedood. De dichter ziet uit naar het moment dat de kinderen van Babel gegrepen zullen worden en aan de rotststeen verpletterd zullen worden.[54]
Toch roept de dichter geen mensen, maar God om hulp. Ps. 137 is een gebed vanuit de nood tot God of Hij hen wil wreken. Hierbij sluit hij aan bij Gods eerdere belofte dat Hij niet werkeloos zal toekijken als het verbondsvolk wordt aangevallen en verdrukt (Deut. 32:35, Rom. 12:29). Hier komt bij dat deze roep om wraak tot God gericht wordt, omdat juist Zijn eer wordt aangetast.[55] In geen enkele psalm is de wraak gericht op eigen belang(!) Daarom neemt de psalmist zelf geen wraak, maar bidt of God het kwaad wil vergelden.[56] En het gebed van deze psalm is verhoord. Net als de Heere Assyrië had gebruikt als oordeel voor de zonde van Israël (Jes. 10:5) en Babel als oordeel voor Juda (Hab. 1:6), heeft Hij de Meden en de Perzen gestuurd als oordeel en straf voor de gruwelijke wandaden van Babel.[57]
Dit type psalmen helpt de gelovige om niet door het kwaad verstikt te worden, maar dit uit te spreken richting God en op die manier ruimte te ontvangen in het hart om het kwade door het goede te overwinnen (Rom. 12:21). Hier komt nog bij dat het Hebreeuwse woord haat (lett. verafschuwen) ook ‘onverdraaglijk’ kan betekenen. Als de psalmist in Ps. 139:22 zegt dat hij hen haat met een volkomen haat, bedoeld hij dat hij niets kan met mensen die God haten.[58] Dit is onverdraaglijk voor hem.
Ook het Nieuwe Testament spreekt van oordeel, maar plaatst dit voornamelijk in het licht van het laatste oordeel. Niet ons, maar God komt de wrake toe (Mat. 5:10, 44-45).
Belangrijke theologische lessen en lijnen van de psalmen:
1. Doxologie en theologie horen bij elkaar
Als ergens blijkt dat doxologie (het loven en prijzen van God) en theologie (spreken over God) bij elkaar horen, is het wel in het boek van de psalmen. Doxologie heeft theologie nodig, want om God groot te maken moet men weten Wie en hoe Hij is. Omgekeerd vindt theologie haar rijkste uitingsvorm in de doxologie.[59] Spreken over de Heere kan en mag niet zonder Godsvreze en lofprijzing. Van deze zaken staan de psalmen vol!
2. De psalmen geven de gelovige woorden
De christen die tot de Heere nadert om Hem te eren, te danken of iets te vragen vindt in de psalmen woorden om tot God te bidden of te zingen.[60] Als een psalm aansluit bij onze omstandigheden, kunnen ze woorden geven waar die ons soms ontbreken.[61] Om die reden kan het bidden of zingen van een psalm zo troostrijk zijn, omdat de woorden houvast geven in een wereld waar alles op losse schroeven lijkt te staan.
3. De psalmen geven de gelovige herkenning en troost
De psalmen zijn geen abstracte geschriften over theologie of filosofie, maar liederen geschreven door historische personen. Door mensen van vlees en bloed die ontdekt werden aan hun diepe val (Ps. 51), de genade van God (Ps. 32), God de lof toebrachten (Ps. 116), ernaar verlangden om God te gehoorzamen en te dienen (Ps. 25), zich geconfronteerd wisten met goddeloosheid (Ps. 37, 73), geestelijke woestijnperiodes ervoeren, twijfel en verwerping (Ps. 77), ja, zelfs de dood in de ogen keken (Ps. 39, 88).[62] Wat een mens anno nu ook meemaakt, het wordt beschreven in het boek van de psalmen.
4. De psalmen roepen op tot meditatie
Het oproepen tot meditatie is een belangrijke lijn van het boek van de psalmen. Door in stilte of met andere gelovigen te overdenken Wie de Heere is en wat Hij gedaan, wordt men geestelijk vruchtbaar voor God en de naaste.
Vragen:
1. Hoe komt het dat het boek van de Psalmen zo bekend en geliefd is?
2. Als u een psalm op zou mogen geven, welke zou dat dan zijn? Waarom juist die psalm?
3. Het verbond was het fundament van Israëls lofprijzing. Wat betekent dit? Welke lessen zijn hier voor de christelijke gemeente anno nu uit te trekken?
4. Iemand zei eens het volgende over Ps. 137: ‘Iemand die de holocaust heeft meegemaakt kan deze psalm begrijpen. Elke zin is het gevolg van machteloos lijden’.[63] Wat vindt u hiervan?
Bibliografie
Allen, L.C. Psalms 101-150. Word Biblical Commentary. Vol. 21, Nashville: Thomas Nelson Publishers, 2002.
Bijbel Met Uitleg: Statenvertaling. Apeldoorn: De Banier, 2015.
Calvin, J. Commentary on the Book of Psalms. Vol. IV, Michigan: Baker Book House, 2009.
Craigie, P.C. Psalms 1-50. Word Biblical Commentary. Vol. 20, Nashville: Nelson Reference & Electronic, 2004.
De Boer, P.A.H. (red.). Zoals Er Gezegd Is over De Psalmen. Phoenix Bijbel Pockets. Vol. 14, Zeist: De Haan N.V., 1965.
Dickson, D. A Commentary on the Psalms. Geneva Series of Commentaries. Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1995.
Fee, G.D., Stuart, D.K. How to Read the Bible for All Its Worth. Michigan: Zondervan, 2003.
Goldingay, J. Psalms 1-41. Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms. Vol. 1, Michigan: Baker Academic, 2006.
———. Psalms 42-89. Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms. Vol. 2, Michigan: Baker Academic, 2007.
———. Psalms 90-150. Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms. Vol. 3, Michigan: Baker Academic, 2008.
Grosheide, F.W. De Psalmen, Psalm 1-70. Kampen: Kok, 1952.
———. De Psalmen, Psalm 71-150. Kampen: Kok, 1955.
Keil, C.F., Delitzsch, F. Psalms. Commentary on the Old Testament. Vol. 5, Michigan: William B. Eerdmans, 1978.
Kievit, I. De Heere Is Mijn Herder: Psalm 23 Verklaard En Toegepast in Zestien Meditaties. Houten: Den Hertog, 1986.
Klein, W.W., Blomberg, C.L., Hubbard Jr., R.L. Introduction to Biblical Interpretation. Nashville: Thomas Nelson, 2004.
Koehler, L., Baumgartner, W. The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament. Vol. 1, Leiden: Brill, 2001.
Kohlbrügge, H.F. De Ademtocht Van De Kerk: Mededelingen Uit Zes Preken Van Dr. H.F. Kohlbrügge over Psalm 25. Dordrecht: J.P. Van den Tol, 1960.
———. Gouden Kleinood. Kampen: De Groot Goudriaan, 2004.
———. Lobet Den Herrn! Predigten Über Ausgwählte Psalmen. Elberfeld: Fr. Könker, 1880.
Lane, E. Psalms 1-89: The Lord Saves. Focus on the Bible. Fearn: Christian Focus Publications, 2006.
———. Psalms 90-150: The Lord Reigns. Focus on the Bible. Fearn: Christian Focus Publications, 2006.
Lewis, C.S. Gedachten over De Psalmen. Franeker: Van Wijnen, 2002.
Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments. Nashville: Thomas Nelson, 1996.
Noordtzij, A. De Psalmen: Opnieuw Uit De Grondtekst Vertaald En Verklaard. Korte Verklaring Der Heilige Schrift. Kampen: Kok, 1952.
Poort, J.J. Prijst Hem in Uw Psalmen: Huisboek Voor De Zondagavond: 52 Meditaties over Psalmregels Uit De Berijming Van 1773. Utrecht: De Banier, 1981.
Post, J.J.H. Gerechtigheid En Recht: Bijbelse Kernbegrippen Juridisch Belicht. Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers, 2020.
Seybold, K. Introducing the Psalms. Edinburgh: T&T Clark, 1990.
Tate, M.E. Psalms 51-100. Word Biblical Commentary. Vol. 19, Nashville: Nelson Reference & Electronic, 1990.
Van Deursen, F. Psalmen Ii. Barendrecht: Liebeek & Hooijmeijer, 1975.
VanGemeren, W.A. New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis. Vol. 4, Michigan: Zondervan, 1997.
———. New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis. Vol. 1, Michigan: Zondervan, 1997.
Vergunst, A.T. Bidden Met De Schrift. Apeldoorn: De Banier, 2019.
Waltke, B.K., Moore, E., Houston, J.M. The Psalms as Christian Worship: A Historical Commentary. Grand Rapids: William B. Eerdmans, 2010.
Waltke, B.K., Yu, C. An Old Testament Theology: An Exegetical, Canonical, and Thematic Approach. Michigan: Zondervan, 2012.
[1] ‘Wie kan de zielen tellen, die in de loop der eeuwen zijn gesterkt door de Psalmen als onze geestelijke reisliederen op de pelgrimstocht door deze wereld naar de stad die fundamenten heeft, welker Kunstenaar en Bouwmeester God is! […] In de Psalmen klinkt ons tegen en ontsluit zich de gemoedswereld van een mens Gods, met al zijn afwisselende stemmingen en toestanden; met al zijn geklag en gejubel; met al zijn smart en zaligheid, met zijn uit God geboren liefde; met zijn door de wolken dringende zuchten en zalige verlangens.’ Bron: I. Kievit, De Heere is mijn herder: Psalm 23 verklaard en toegepast in zestien meditaties (Houten: Den Hertog, 1986), 7.
[2] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, (Nashville: Thomas Nelson, 1996), 177.
[3] J.J. Poort, Prijst Hem in uw Psalmen: Huisboek voor de zondagavond: 52 meditaties over psalmregels uit de berijming van 1773 (Utrecht: De Banier, 1981), 7.
[4] H.F. Kohlbrügge, De ademtocht van de kerk: Mededelingen uit zes preken van dr. H.F. Kohlbrügge over Psalm 25 (Dordrecht: J.P. Van den Tol, 1960).
[5] H.F. Kohlbrügge, Lobet den Herrn! Predigten über ausgwählte Psalmen (Elberfeld: Fr. Könker, 1880). Aangehaald in: H.F. Kohlbrügge, Gouden kleinood (Kampen: De Groot Goudriaan, 2004), 10.
[6] C.S. Lewis, Gedachten over de Psalmen (Franeker: Van Wijnen, 2002), 8.
[7] P.A.H. (red.) De Boer, Zoals er gezegd is over de Psalmen, vol. 14, Phoenix Bijbel Pockets, (Zeist: De Haan N.V., 1965), 113.
[8] Calvijn riep om deze reden op om te leven ‘in de Psalmen’, om zo uitgetild te worden van deze aarde tot in de nabijheid van God. Bron: B.K. Waltke, Moore, E., Houston, J.M., The Psalms as Christian Worship: A Historical Commentary (Grand Rapids: William B. Eerdmans, 2010), 126.
[9] Ps. 88 vormt hierop een uitzondering. Deze psalm kent wel een roepen tot de HEERE, maar geen (direct) prijzen van God. Bron: W.A. VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, vol. 4 (Michigan: Zondervan, 1997), 1100.
[10] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, 177.
[11] Voorbeelden van psalmen van of voor individuen zijn: Ps. 6, 22, 26, 31, 38, 39, 40, 42, 43, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 64,70, 71, 86, 88, 109, 141 en 142. En van de gemeente als collectief: Ps. 12, 44, 60, 67, 74, 79, 80, 83, 85, 90, 94, 106, 123, 126, 137 en 144,
[12] De Boer, Zoals er gezegd is over de Psalmen, 14, 103.
[13] Zie voor een verdere bespreking van deze psalm: W.W. Klein, Blomberg, C.L., Hubbard Jr., R.L., Introduction to Biblical Interpretation (Nashville: Thomas Nelson, 2004), 356. Deze psalm behoort tot de meest aangehaalde psalmen in het Nieuwe Testament en dan met name de verzen 22-23 en 25-26. Bron: J. Goldingay, Psalms 90-150, vol. 3, Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms, (Michigan: Baker Academic, 2008), 365.
[14] Zie hiervoor de ‘Prisma van Sanherib’, ANET, 287-88, aangehaald in: Klein, Introduction to Biblical Interpretation, 354.
[15] P.C. Craigie, Psalms 1-50, vol. 20, Word Biblical Commentary, (Nashville: Nelson Reference & Electronic, 2004), 26-27.
[16] Goldingay, Psalms 1-41, 1, 21.
[17] ‘De Geest heeft verscheidene dichters geïnspireerd om ons gedachten en zelfs woorden aan te reiken die we juist in onze persoonlijke gebeden mogen gebruiken.’ Bron: A.T. Vergunst, Bidden met de Schrift (Apeldoorn: De Banier, 2019), 31.
[18] K. Seybold, Introducing the Psalms (Edinburgh: T&T Clark, 1990), 5.
[19] J. Goldingay, Psalms 1-41, vol. 1, Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms, (Michigan: Baker Academic, 2006), 24-25.
[20] De Boer, Zoals er gezegd is over de Psalmen, 14, 110.
[21] Psalm 137 is een klacht vanwege het lijden van de Israëlieten tijdens hun ballingschap. De hoofdstad Jeruzalem is vernietigd en hun land is gestolen door de Babyloniërs. Hierbij zijn ze geholpen en aangemoedigd door de Edomieten die deelden in de buit. De psalmist roept tot de HEERE of Hij Zijn verbondswraak tegen de vijanden wil uitoefenen. Bron: G.D. Fee, Stuart, D.K., How to Read the Bible for All Its Worth (Michigan: Zondervan, 2003), 221. Zie ook: F.W. Grosheide, De Psalmen, Psalm 71-150 (Kampen: Kok, 1955), 164-66.
[22] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, 179.
[23]E. Lane, Psalms 90-150: The Lord reigns, Focus on the Bible, (Fearn: Christian Focus Publications, 2006), 246-47. Hallel betekent loven. In deze psalmen (113-118) komt regelmatig het woord ‘Hallelujah’ voor. Letterlijk betekent dit: ‘u moet Jah loven’. ‘Jah’ is een verkorte vorm van ‘JHWH’, ofwel HEERE. Het woord komt 22 keer voor in de psalmen. Enkele psalmen beginnen hiermee, en andere eindigen ermee, maar dit woord staat nooit halverwege een psalm. De joden zingen deze psalmen tijdens vreugdevolle momenten, zoals tijdens de paasmaaltijd. Ook de Heere Jezus heeft deze psalmen gezongen, vlak voor Zijn gevangenneming (Mat. 26:30). Bron: Bijbel met uitleg: Statenvertaling, (Apeldoorn: De Banier, 2015), 938-39. Voor de liederen Hammaäloth zie: L.C. Allen, Psalms 101-150, vol. 21, Word Biblical Commentary, (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 2002), 193-97.
[24] Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 883.
[25] Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 834.
[26] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, 177.
[27] De Septuaginta (de Griekse vertaling van het Oude Testament) bevat nog een psalm extra over Davids strijd tegen en overwinning op Goliath. Dit is echter een apocrief lied en bevat daarom niet tot de geïnspireerde psalmen. De oorspronkelijke Hebreeuwse tekst van dit lied is teruggevonden bij de ontdekking van de Dode Zee-rollen in 1947. In de Oosters-orthodoxe en Koptische kerk wordt deze psalm wel bij de canon gerekend. Bron: De Boer, Zoals er gezegd is over de Psalmen, 14, 113.
[28] B.K. Waltke, Yu, C., An Old Testament Theology: An Exegetical, Canonical, and Thematic approach (Michigan: Zondervan, 2012), 884.
[29] VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, 4, 1110.
[30] Braude 1:5, aangehaald in: VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, 4, 1110.
[31] J.J.H. Post, Gerechtigheid en recht: Bijbelse kernbegrippen juridisch belicht (Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers, 2020), 237.
[32] ‘Welgelukzalig is de man, dat is meer dan het begin van den eersten Psalm, het typeert heel het boek der Psalmen. Op elke bladzijde van dit boek zingt de man, die den Here vreest en die juist daarom roemt in de weldaden van het verbond Gods.’ Bron: F.W. Grosheide, De Psalmen, Psalm 1-70 (Kampen: Kok, 1952), 5.
[33] D. Dickson, A Commentary on the Psalms, Geneva Series of Commentaries, (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1995), xxix.
[34] ‘The specific predictions of some psalms that find their fulfilment in Jesus Christ, combined with the use of the Psalter in the NT, suggest that the entire Psalter pertains to Jesus Christ and his church.’ Bron: VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, 4, 1113.
[35] F. Van Deursen, Psalmen II (Barendrecht: Liebeek & Hooijmeijer, 1975), 344.
[36] Craigie, Psalms 1-50, 20, 30.
[37] Het is opvallend dat de eerste drie boeken eindigen met het woord ‘amen’ (Ps. 41:14, 72:19, 89:53) en de laatste twee boeken niet. Waarom dit het zo is, is onduidelijk. Bron: Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 835.
[38] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, 179.
[39] Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 937.
[40] Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 856.
[41] Crescendo is een Italiaanse muziekterm (afgeleid van het Italiaanse crescere voor groeien) waarbij de klanken in een passage steeds sterker worden. Het is een vorm van overgangsdynamiek en het tegenovergestelde van decrescendo.
[42] Craigie, Psalms 1-50, 20, 76.
[43] Craigie, Psalms 1-50, 20, 77.
[44] Keil en Delitzsch zijn van mening dat de combinatie van higgajon en sela hier een aanwijzing zijn dat de muziek en de psalm een ‘triomf climax’ bereiken. Bron: C.F. Keil, Delitzsch, F., Psalms, vol. 5, Commentary on the Old Testament, (Michigan: William B. Eerdmans, 1978), 170.
[45] W.A. VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, vol. 1 (Michigan: Zondervan, 1997), 1009. L. Koehler, Baumgartner, W., The Hebrew and Aramaic lexicon of the Old Testament, vol. 1 (Leiden: Brill, 2001), 237-38.
[46] Volgens Calvijn heeft David dit gedaan om de gedachten van de gelovigen te richten op de oordelen van God. Bron: J. Calvin, Commentary on the Book of Psalms, vol. IV (Michigan: Baker Book House, 2009), 128.
[47] Lane, Psalms 1-89: The Lord saves, 14.
[48] VanGemeren, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, 4, 1107.
[49] Fee, How to Read the Bible for All Its Worth, 214.
[50] Lane, Psalms 1-89: The Lord saves, 16.
[51] Nelson's Complete Book of Bible Maps & Charts: Old and New Testaments, 184.
[52] Lane, Psalms 90-150: The Lord reigns, 20.
[53] Zie voor een verdere uitwerking van wie die vijanden zijn in de psalmen, zie: M.E. Tate, Psalms 51-100, vol. 19, Word Biblical Commentary, (Nashville: Nelson Reference & Electronic, 1990), 60-64.
[54] A. Noordtzij, De psalmen: Opnieuw uit de grondtekst vertaald en verklaard, Korte Verklaring der Heilige Schrift, (Kampen: Kok, 1952), 263.
[55] ‘Albeit it be a sinful thing to satisfy our carnal affection in the misery of any man; yet it is lawful in God’s cause to wish that God be glorified. […] And here there is great need to have the heart well guarded with the fear of God, for, otherwise to allow the dashing of little ones against the stones, might make a man guilty of savage cruelty.’ Bron: Dickson, A Commentary on the Psalms, 469.
[56] Bijbel met uitleg: Statenvertaling, 859.
[57] Lane, Psalms 90-150: The Lord reigns, 193.
[58] Fee, How to Read the Bible for All Its Worth, 221-22.
[59] Goldingay, Psalms 1-41, 1, 69.
[60] Zie ook: J. Goldingay, Psalms 42-89, vol. 2, Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms, (Michigan: Baker Academic, 2007), 473.
[61] Fee, How to Read the Bible for All Its Worth, 223.
[62] Lane, Psalms 1-89: The Lord saves, 24.
[63] Allen, Psalms 101-150, 21, 309.
